رنگ فراموشی بر هنر لاک تراشی مازندران

رنگ فراموشی بر هنر لاک تراشی مازندران

هنر لاک تراش با استفاده از شناخت کافی از چوب و طبیعت، خود از دو هنر دست و ذهن خلاق نسبت به داشته های فرهنگی و تاریخی، تلفیقی بی بدیل ایجاد می کرد.

خانه فرش دستباف ایران – جهان فرش : کرانه باختری دریای مازندران یا کاسپین، تا پیش از حمله مغول تاپورستان با تبرستان نامیده می شد؛ چنانکه در سکه های به دست آمده سده های دوم و سوم هجری این سرزمین به خط پهلوی تاپورستان ذکر شده است.

همراه با حمله مغول در قرن هفتم نام تبرستان از رواج افتاد و کلمه مازندران به معنی بخشی از تبرستان یا توابع آن به کار رفته است. کشاورزی، نمدمالی ، ماهیگیری، دامداری و حصیربافی ، برخی از مشاغل گذشته مناطق جلگه ای مازندران است که همچنان تا حدی رواج دارد.

یکی از این مشاغل تقریباً از یاد رفته، هنر لاک تراشی یا چوتاشی (کچه تاشی) است که در گذشته در مناطق جنگلی و روستایی مورد توجه پیشروان بوده است.

رنگ فراموشی بر هنر لاک تراشی مازندران

این هنر در گذشته هنر کاربردی و تزئینی بوده و در حال حاضر بیشتر ترئینی است. با توجه به رقابتی که اجناس تقلبی چینی به وجود آورده و بازار شمال کشور را نیز همچون سایر بخشهای کشور به دست گرفته اند، لاک تراشی دیگر خریدار و مصرف کننده ندارد و در حال از بین رفتن و فراموشی است.

اکنون در شهرستان نور تنها انگشت شمار پیرمردانی هستند که به این پیشه مشغول اند و بیم آن می رود همراه با رفتن خودشان از این دنیا، این حرفه چندهزارساله را نیز با خود ببرند.هنر لاک تراشی هنر لاک تراشی همان ساخت ظروف و احجام چوبی سنتی با استفاده از چوب های جنگلی است که با نقوش اسطوره ای و الهام گرفته از طبیعت اطراف منقوش می کردند.

با توجه به قدمت استان مازندران و سایت های کشف شده در این استان، ثابت شده که مازندران سابقه تاریخی ۷۰۰۰ ساله دارد که به دلیل جنگل انبوه و گونه های مختلف درختان جنگلی، طبیعتاً لاک تراشی و استفاده بومیان از چوب قدمت بسیار طولانی دارد.

بومیان گذشته ساکن مناطق جنگلی به دلیل فراوانی درختان و این که بیشتر نیاز خود را از چوب تهیه می کردند که رفته رفته در ساخت لوازم چوبی از تنه و ریشه درختان مهارت یافتند.

رنگ فراموشی بر هنر لاک تراشی مازندران

با شناختی که از انواع درختان جنگلی دارند، برای ساخت مصنوعات چوبی از ریشه و چوب خاص با استفاده از ابزار معمولی و دستی که بسیار ساده و ابتدایی است استفاده می کردند. طروف چوبی که از ریشه درختان تهیه می شود سبک تر و در مقابل سرما و گرما مقاوم تر است.

بنابراین ترک بر نمی دارد، در اثر ضربه به سادگی نمی شکند و عمر مفید آن گاهی بیش از ۱۰۰ سال است که البته بستگی به نوع چوب دارد. برای برخی لوازم ضروری منزل، از ریشه متصل به ساقه که با شیب ملایمی در خاک نفوذ کرده است استفاده می کنند.

هنر لاک تراشی چون این نوع ریشه ها کمتر در معرض برف و باران قرار دارند. چوبی که از تنه درختان استفاده می کنند نباید تر بوده و به اصطلاح شیره چوب از دست رفته و تقریباً خشک شده باشد.
ظروف لاک تراشی را نباید در کنار آتش یا بخاری قرار داد و یا در جایی مرطوب ، باید در جای عادی بادمای مناسب باشد.

رنگ فراموشی بر هنر لاک تراشی مازندران

برخی از ظروف تهیه شده از این راه عبارتند از:

لاک جوله، کلز، لاک دانه پاش، قندچوله، تنباکو چوله، قاشق ، ملاقه، کتراچ.

لاک : به ظرف بزرگی گفته می شود که دور آن رو به داخل جمع شده و معمولاً از ان برای خوردن غذا استفاده می کردند.

جوله : این وسیله شبیه پارچ است که در اندازه های متفاوت ساخته می شد. کاربرد اصلی اش برای دوشیدن شیر و نگه داشتن انواع مواد لبنی بود و با نقشه های مارپیچ و زنجیره ای طراحی می شود. نوع بزرگ آن را مندر نام دارد که ظرفیت آن ۱۸ کیلوگرم است.

دانه پاش : به جای سینی برای پاک کردن برنج و حبوبات بکار می رود.

کلز : از این وسیله چوبی به جای ملاقه برای هم زدن شیر و سرد کردن شیر استفاده می شود. در مناطق مختلف نام های گوناگونی دارد. در رامسر گیال، در بخش مرکزی کلز و کیلز و در منطقه گرگان کمچه لز می گویندش.

کچه یا کترا : همان قاشق است و از ساقه یا شاخه شمشاد ساخته می شود که در کنار وسایل امروزی همچنان کاربرد دارد.
گیله لاک: به عنوان پیمانه استفاده می شود و حدود ۶ کیلوگرم شالی یا جو و ۷/۵ کیلوگرم گندم
ظرفیت دارد.

عصا : از چوب درخت آزاد یا ازدار به نام محلی ساخته می شود.

قندچوله : برای خرد کردن قند بکار می رود.

تنباکو چوله : به عنوان ظرف تنباکو مورد استفاده قرار می گیرد.هنر لاک تراشی سیرکوب : در اندازه های متفاوت ساخته می شود. در قدیم از این ظرف برای کوبیدن و خرد کردن نیز استفاده می شد.

ابزار کار: برای شروع چوب را از جنگل تهیه نموده و چند روز در سایه می گذارند تا رطوبت اولیه را از دست بدهد. اما اگر چوب انتخاب شده کاملاً خشک بود، پیش از آغاز کار باید مدتی در داخل آب خیسانده شود.

چوب درختان آزاد (ازدار)، نمدار، شمشاد (شهر)، ملج، انجیلی، توسکا و ممرز برای کار مفید است (باید توجه داشت برای ساختن جوله نباید از چوب ازدار استفاده کرد؛ چون چوبش تر است و زود خشک شده، ترک بر می دارد. اما چوب نمدار و افرا بافت شان طوری است که خشک بشوند هم جمع شده و ترک بر نمی دارد).