نام گبه و ریشه یابی لغوی آن

نام گبه و ریشه یابی لغوی آن

فرهنگ نویسان معاصر اكثرا كلمه گبه را در كتاب لغات خود گنجانده اند. اما به مآخر آن و این كه این واژه را از كجا بر داشته اند، اشاره ای نكرده اند.

خانه فرش دستباف ایران – جهان فرش : مرحوم دهخدا گبه را فرشی با پود های بلند ذكر كرده، كه تعریفی به جا است.

فرش شناسان معاصر هم برای تعریف گبه تلاش هایی كرده و برای بیدار كردن ریشه این واژه، راه های دور و درازی پیموده اند. گاه آن را به زبان عربی متصل كرده و آن را مترادف معنای قبیح شمرده اند. گروهی هم آن را با واژه (گایر) لغتی از اوستا ریشه دانسته اند و با معنا كردن قبیح به معنای معمولی و زشت و گایر به معنای حفاظ به نتایجی هم دست یافته اند.

در گذشته های دور تر هم واژه گبه كاربر داشته، اما كاربرد داشته، اما كاربری آن مستمر و مداوم نبوده است.

برای اولین بار این كلمه در فرمانی كه شاه طهماسب برای پذیرایی از همایون شاه پادشاه مغولی هند صادر كرده بود، دیده شده وآن در سال ۱۵۴۰ بود. از این سال تا اوایل قرن ۲۰ دیگر از كلمه گبه نشانی نیست، حتی در برهان قاطع كه فرهنگی فارسی نسبتا جامعی از قرن ۱۷ است نشانی از گبه دیده نمی شود.

در خصوص كاربری عنوان گبه در كشور های دیگر در خارج از مرز های ایران و برخی از كشور های همجوار این واژه یا مشابه آن شناخته شده است.

از جمله در عثمانی(تركیه امروزی)نوعی زیرانداز وجود داشته كه به آن (كبه) گفته می شود.

به این ترتیب می توان تصور كرد كه واژه (كبه) تحریفی از (گبه) بود، و تغییر حرف (گ) به (ك) به سبب ناتوانی تركان آن دیار در تلفظ صحیح است. با این وجود آنچه را كه عثمانیان گبه می گفته اند با آنچه در ایران گبه شناخته می شود، تفاوت بسیاری دارد. به این معنا كه نام كبه در عثمانی به نوعی فرش هنری اطلاق می شود كه پرز به آن وصل می شود، این واژه در زمان سلطان سلیمان كاربرد داشت اما بعد ها به فراموشی سپرده شده است. علاوه بر عثمانی، واژه گبه در كشمیر هم كاربرد دارد منتها در این دیار گبه به نوعی فرش كه هیچ ارتباطی با گبه ایران ندارد و نوعی تكه دوزی سوزن دوزی شده است، گفته می شود.

برخی فرهنگ نویسان گبه را فرشی كلفت شمرده اند و آن را با (خرسك) یكی دانسته اند. مسئله ای كه باید خط بطلان بر آن كشید، خرسك، گبه نیست. ایرانیان به بد نقشه و ارزان خرسك می گویند. این گونه فرش ها در همه جا ساخته می شوند و هیچ گونه ویژگی ساختاری ندارد. برخی نیز خرسك را به عنوان شاخه ای از گبه های بختیاری رواج داده اند.